Straż Graniczna to uzbrojona i umundurowana formacja, powołana do obrony granicy państwowej na lądzie i na morzu oraz do kontroli ruchu granicznego. Organizację oraz zasady funkcjonowania określa ustawa z dnia 12 października 1990 roku o Straży GranicznejPodstawą organizacji Straży Granicznej jest centralizacja i hierarchiczne podporządkowanie. Organem centralnym administracji rządowej, który jest właściwy w sprawach z zakresu ochrony granicy państwowej oraz kontroli ruchu granicznego, jest Komendant Główny Straży Granicznej. Podlega on ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. Komendanta Głównego Straży Granicznej powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Na wniosek Komendanta Głównego minister właściwy do spraw wewnętrznych może powołać Zastępców Komendanta Głównego.
Komendant Główny Straży Granicznej jest przełożonym wszystkich funkcjonariuszy Straży Granicznej. Kieruje on działaniami prowadzonymi przez Straż, przede wszystkim w zakresie ochrony granicy państwowej i kontroli ruchu granicznego, ale także nadaje regulaminy organizacyjne komendom oddziałów Straży Granicznej i jednostkom organizacyjnym Komendy Głównej Straży Granicznej, nadaje statuty ośrodkom szkoleniowym Straży Granicznej. Komendant Główny Straży Granicznej jest również odpowiedzialny za organizację i określanie zasad szkolenia zawodowego funkcjonariuszy i pracowników Straży, sprawuje nadzór nad organami terenowymi i ośrodkami szkoleniowymi Straży Granicznej, bierze udział w przygotowaniu projektu budżetu państwa (w części dotyczącej Straży Granicznej na podstawie odrębnych przepisów), współpracuje też z właściwymi organami państwa, jednostkami samorządu terytorialnego i organizacjami społecznymi w zakresie realizowanych zadań. Ponadto Komendant Główny koordynuje współpracę międzynarodową z organami i instytucjami, które są właściwe w sprawach ochrony granic państwowych. Działa on przy pomocy podległego mu urzędu Komendy Głównej Straży Granicznej.
W terenie organami Straży Granicznej są komendanci oddziałów Straży Granicznej, a także komendanci placówek i dywizjonów Straży Granicznej.
Komendantów oddziałów Straży Granicznej powołuje (odwołuje) minister właściwy do spraw wewnętrznych na wniosek Komendanta Głównego, natomiast ich zastępców – Komendant Główny na wniosek komendantów oddziałów Straży. Jeśli zwolni się stanowisko komendanta oddziału, to pełnienie jego obowiązków powierza się (na okres nie dłuższy niż trzy miesiące) jednemu z zastępców tego komendanta lub wyznaczonemu funkcjonariuszowi Straży Granicznej. Natomiast jeżeli komendant oddziału nie może sprawować swojej funkcji przez określony czas, to Komendant Główny powierza pełnienie obowiązków tego komendanta jednemu z jego zastępców lub wyznaczonemu funkcjonariuszowi Straży Granicznej (do czasu ustania przeszkody w sprawowaniu tej funkcji, jednak na okres nie dłuższy niż sześć miesięcy).
Komendantów placówek i dywizjonów Straży Granicznej powołuje (odwołuje) Komendant Główny Straży Granicznej na wniosek komendantów oddziałów Straży.
Komendanci oddziałów, placówek i dywizjonów Straży Granicznej są przełożonymi podległych im funkcjonariuszy. Działają oni przy pomocy podległych im urzędów - komend oddziałów, placówek i dywizjonów Straży Granicznej.